0 تا 100 اطفاء حریق

در دنیای امروز، امنیت و پیشگیری از حوادث مریوط به حریق و آتش سوزی از اهمیت بی‌نظیری برخوردار است. با گسترش تکنولوژی و توسعه صنعت، نیاز به روش‌های پیشرفته و مؤثر در زمینه اطفاء حریق افزایش یافته است. مقاله “0 تا 100 اطفاء حریق” از زاویه‌های مختلف به مسائل چالش‌برانگیز و پیشرفته این زمینه پرداخته و بر جلب بهینه تجهیزات، فناوری‌ها و روش‌های اطفاء حریق تاکید دارد.

حریق یا آتش سوزی چیست؟

حریق یا آتش‌سوزی وقوع یک پدیده است که در آن، مواد قابل اشتعال در تعامل با اکسیژن از هوا و با تأثیر گرما به حالت پلاسمایی تبدیل شده و انرژی حاصل از این فرآیند به صورت حرارت و نور با انتشار گازها و دود آزاد می‌شود. این فرآیند به عنوان حریق شناخته می‌شود.

مهمترین عوامل مورد نیاز برای وقوع حریق به عنوان سه عامل سوزاننده (مواد قابل اشتعال)، اکسیژن (از هوا) و گرما تقسیم می‌شوند. این سه عامل جمعا به عنوان “تری‌استارت” یا “مثلث آتش” شناخته می‌شوند. در صورت حضور هم‌زمان این سه عامل، یک فرآیند حرارتی آغاز می‌شود که به ادامه حریق و افزایش دما و انرژی منطقه می‌انجامد.

علل پیدایش یا منابع بروز آتش سوزی:

1. تماس با شعله مستقیم
2. افزایش تدریجی دما
3. واکنش‌های شیمیایی
4. اصطكاک
5. صاعقه و جرقه
6. الكتریسیته جاری
7. الكتریسیته ساک
8. تمركز پرتوهای مرئی یا نامرئی
9. انفجارات
10. تراكم مواد (فشار حجمی)

تاریخچه آتش نشانی در ایران

تاریخچه آتش نشانی در ایران اولین واحد آتش نشانی در تبریز توسط قوای روسیه به لحاظ اشراف سیاسی و اجتماعی در شهر تبریز دایر گردید. شاید تأسیس دومین واحد آتش نشانی با توجه به نیاز پالایشگاه نفت مسجد سلیمان یا آبادان باشد كه بدیهی است. سال 1303 در شهر تهران یك دستگاه اتومبیل با چند متر لوله برای اطفاء حریق‌های احتمالی استفاده می‌شده است با توسعه شهر بر تعداد حریق‌ها افزوده شده بدین جهت در سال 1304 یا 1305 شالوده اداره آتش نشانی ریخته شد این اداره كه اطفائیه خوانده می‌شد تحت سرپرستی بلدیه تهران در گاراژی به نام حسینی تأسیس گردید.

وظایف گروه عملیاتی اطفاء حریق

گروه عملیاتی اطفاء حریق یک تیم متخصص است که در مواجهه با حوادث حریق در هر نوع محیط (صنعتی، تجاری، مسکونی و غیره) وظایف مختلفی را انجام می‌دهد. این گروه به طور کلی به انواع مختلفی از وظایف مشغول است تا به مدیریت و کنترل حریق‌ها پرداخته و اطمینان حاصل کند که افراد و دارایی‌ها در معرض خطر قرار نگیرند. در ادامه، وظایف گروه عملیاتی اطفاء حریق شرح داده شده است:

1. پاسخ فوری به حریق:
   • سریع‌ترین و مهم‌ترین وظیفه گروه عملیاتی اطفاء حریق، پاسخ فوری به هر نوع حریق است. این شامل تشخیص، اعلام، و واکنش به حوادث حریق با هدف کنترل و اطفاء آتش می‌شود.
2. تخلیه اماکن در خطر و نجات جان افراد:
   • اطفاء حریق در برخی موارد نیاز به تخلیه افراد از منطقه‌های خطرناک دارد. گروه عملیاتی اطفاء حریق وظیفه ترتیب و اجرای فرآیندهای تخلیه و نجات افراد را دارد.
3. استفاده از تجهیزات اطفاء حریق:
   • تجهیزات متنوعی برای اطفاء حریق وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به آتش‌نشانی، انواع انبارهای اطفاء حریق، و تجهیزات محافظت فردی اشاره کرد. گروه عملیاتی اطفاء حریق باید این تجهیزات را به صورت مهندسی و مؤثر استفاده کند.
4. تحلیل ریسک و ایمنی:
   • گروه عملیاتی باید ریسک‌های حریق را تحلیل کرده و برنامه‌های ایمنی اجرایی را برای کاهش احتمال حوادث حریق و افزایش تدابیر ایمنی ارائه دهد.
5. آموزش و آگاهی عمومی:
   • گروه عملیاتی اطفاء حریق مسئول آموزش عمومی و آگاهی افراد از تدابیر ایمنی حریق است. این شامل نحوه استفاده صحیح از تجهیزات اطفاء حریق و رفتار صحیح در مواجهه با حوادث حریق می‌شود.
6. پایش و بازرسی:
   • گروه عملیاتی اطفاء حریق مسئولیت دارد تا سیستم‌ها و تجهیزات اطفاء حریق را بازرسی کرده و از صحت و عملکرد صحیح آن‌ها اطمینان حاصل کند.
7. همکاری با سایر تیم‌ها:
   • تعامل و همکاری با سایر تیم‌ها مانند تیم‌های پزشکی، پلیس، و تیم‌های امداد و نجات به منظور مدیریت جامعه در مواجهه با حوادث حریق از وظایف این گروه محسوب می‌شود.

همه این وظایف با همکاری و هماهنگی بین اعضای گروه عملیاتی اطفاء حریق اجرا می‌شوند تا در مدیریت و کنترل بهتر حوادث حریق موفقیت آمیز باشند.

طبقه بندی آتش بر اساس استانداردهای کشور آمریكا

در آمریکا، طبقه‌بندی آتش بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی انجام می‌شود. یکی از مهم‌ترین استانداردهای مرتبط با طبقه‌بندی آتش در آمریکا، استاندارد NFPA 10 است. این استاندارد توسط انجمن ملی حفاظت در برابر آتش (National Fire Protection Association –  NFPA)  تهیه شده و مرتبط با تجهیزات اطفاء حریق هست.

با توجه به  NFPA ؛ آتش‌نشانی و تجهیزات اطفاء حریق بر اساس نوع و کاربرد مختلف به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند. در زیر چندین دسته از تجهیزات اطفاء حریق بر اساس این استاندارد آمریکایی آورده شده است:

1. آتش از نوع A: این نوع آتش از مواد خشک یا جامدات به وجود می‌آید. به عنوان مثال، چوب، کاغذ، پارچه، پلاستیک، فرش و الیاف می‌توانند منشأ آتش این نوع باشند.
2. آتش از نوع B: این نوع آتش از مایعات قابل اشتعال به وجود می‌آید. مثال‌هایی از این نوع مایعات شامل بنزین، گازوئیل، نفت، تینر، گریس و الکل هستند. در این نوع آتش، مایع قابل اشتعال با اکسیژن هوا در ترکیب شیمیایی مناسب و در حضور منشأ حرارتی به صورت شعله‌ور سوخته و می‌سوزد.
3. آتش از نوع C: این نوع آتش از مواد گازی به وجود می‌آید. به عنوان مثال، آتش‌هایی که از گازهای قابل اشتعال مثل متان، بوتان، پروپان و هیدروژن به وجود می‌آیند، به این دسته می‌توانند تعلق داشته باشند. در این نوع آتش، گاز قابل اشتعال با اکسیژن هوا در حضور منشأ حرارتی به صورت شعله‌ور سوخته و می‌سوزد.
4. آتش از نوع D: این نوع آتش از وسایل و تجهیزات برقی و اتصالات جعبه برق ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، آتش‌هایی که از کابل‌های برق، سوئیچ‌ها، مدارهای الکتریکی و دستگاه‌های برقی ناصحیح به وجود می‌آیند، می‌توانند به این دسته تعلق داشته باشند.
5. آتش از نوع E: این نوع آتش از حریق فلزات قابل اشتعال ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، فلزاتی مانند منیزیم، اورانیوم، سدیم و پتاسیم در شرایط خاص می‌توانند در تماس با هوا به صورت شعله‌ور سوخته و می‌سوزند.

نکته: در استاندارد اروپایی، دسته بندی D و E جایگزین شده و یک گزینه F اضافه شده است. در صورتی که این گونه مواد دچار آتش سوزی شوند، باید سریعاً محل را ترک نمود. قدرت پرتابِ تکه‌های ناشی از انفجار حداقل تا شعاع 200 متر می‌باشد.

اطفاء آتش به چه معناست؟

اطفاء آتش یعنی:

• قطع واکنش‌های زنجیره ای سوختن
• تقلیل درجه حرارت به وسیله سرد كردن
• كاهش درصد اكسیژن به وسیله گازهای خنثی
• قطع یا دور ساختن مواد سوختنی به وسیله جداسازی

انواع مواد اطفاء حریق عمومی

مواد اطفاء حریق متنوعی وجود دارند که بسته به نوع حریق و شرایط محیطی ممکن است مناسب باشند یا نباشند. زیرا هر ماده اطفاء حریق خاصی خصوصیات و کاربردهای مختلفی دارد. این مواد به طور کلی می‌توانند به دسته‌های زیر تقسیم شوند:

آب

آب یکی از اقلام اطفاء حریق اصلی است و برای اطفاء حریق‌های کلاس A (حریق‌های جامد مانند چوب و کاغذ) به ‌طور معمول استفاده می‌شود. وقتی آب روی سطح مواد جامد حریق آمده و گرما را جذب می‌کند، دمای مواد را کاهش می‌دهد و حریق را مهار می‌کند.

هالون‌ها

هالون‌ها مانند هالوکربن‌ها و گاز هالوژن برای اطفاء حریق‌های کلاس B (حریق‌های مایعات قابل اشتعال) و کلاس C (حریق‌های گازها) مناسب هستند. این مواد اطفاء حریق با ایجاد یک لایه گازی بر روی سطح مواد موجب خنک کردن و کاهش اکسیژن موجود در نزدیکی منطقه حریق می‌شوند.

انواع کف (خاک، شن، خاکستر)

کف از مواد اطفاء حریق کلاس A محسوب می‌شود و معمولاً برای اطفاء حریق‌های جامد (کلاسA) به ‌کار می‌رود. این مواد با فراهم کردن مسیرهای حمل و نقل حرارت و جذب اکسیژن، به مهار حریق کمک می‌کنند.

پودرهای شیمیایی

پودرهای شیمیایی موادی هستند كه به بر هم زدن واکنش‌های زنجیره ای آتش باعث خاموش شدن آن می‌شوند. معمولاً پودرهای شیمیایی سمی نیستند اما تنفس غبار آن‌ها ممكن است مشکلات تنفسی به بار آورد. اندازه ذرات پودرها 10 تا 75 میكرون می‌باشد. اندازه ذرات پودر اثر مهمی در خاموش كردن آتش دارد و باید توجه داشت كه بهترین نتیجه بین20 تا 25 میكرون می‌باشد. پودرهای شیمیایی علاوه بر برهم زدن واکنش‌های زنجیره ای با عمل خفه كردن، سرد كردن و ممانعت از تشعشع نیز تا حدودی كمك به خاموش كردن آتش می‌کند.

انواع پودرهای شیمیایی:

• كلرید پتاسیم
• بی كربنات دو سود
• بی كربنات پتاسیم
• مونو فسفات آمونیوم
• كلرید پتاسیم و اوره
• كلرید سدیم و گرافیت

دی‌اکسید کربن (CO2)

گاز دی‌اکسید کربن (CO2)  معمولاً برای اطفاء حریق‌های کلاس B و C مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گاز با انحراف اکسیژن و خنک کردن منطقه حریق، باعث مهار حریق می‌شود. CO2 معمولاً برای حریق‌های الکتریکی و مخازن الکترونیکی مناسب است. هر کدام از این مواد اطفاء حریق دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و انتخاب مناسب بستگی به نوع حریق و شرایط خاص محیط دارد.

دی اكسید كربن به علت رقیق كردن هوای آتش سوزی از 21 % به 14 % باعث خاموش شدن آتش می‌شود. برای اینكه اكسیژن محل آتش سوزی در حال اشتعال به 14 % برسد باید حداقل 28 % گازكربنیك در محل اشتعال وجود داشته باشد.

كف اطفا حریق

كف ماده ایست برای خاموش كردن حریق‌های ناشی از مایعات قابل اشتعال مانند : نفت، بنزین ،گازوئیل و غیره.

انواع كف اطفاء حریق:

• كف پروتئینی
• كف غیر پروتئینی
• كف مكانیكی
• كف شیمیایTop of Form

ی

كپسول‌های آتش نشانی CO2

به دلیل اینکه گاز 2CO از مقاومت الكتریكی بیشتری نسبت به هوا برخوردار است (به طوری كه هدایت الكتریكی آن یك ششم هدایت الكتریكی هواست) برای رفع خطرات گوناگون برقی بسیار مناسب است. خطرات برقی از جمله نقص در ژنراتورها، فیوزها، ترانسفورماتورها، تاسیسات حرارت مركزی، تابلوهای برق، كامپیوتر، پست‌های انتقال برق ایستگاه‌های مخابراتی، لوكوموتیوهای برقی و غیره.

خاموش كننده دستی آتش یا کپسول آتش نشانی چیست؟

خاموش كنندة دستی یا کپسول آتش نشانی به وسیله‌ای گفته می‌شود كه برای مبارزه با آتش سوزی طراحی و ساخته شده است و با حداكثر 14 كیلو یا 14 لیتر مواد آتش خاموش كن پر شده است به نحوی كه یك نفر به راحتی قادر به حمل و استفاده از آن باشد. انواع بزرگتر این وسایل به روی چرخ ، ارابه یا خودرو قرار داده می‌شود.

بازرسی و نگهداری كپسول های آتش نشانی

این بازرسی شامل موارد زیر است:

1. آثار خوردگی و محیطی در آن ایجاد نشده باشد.
2. وضعیت عامل فشار برای بیرون آمدن مواد از كپسول تعیین گردد.
3. قطعات مكانیكی كپسول شامل بدنه و سایر اجزاء آن مورد بازرسی قرار گیرد.

بك درافت (Backdraft) 

در یك محیط بسته كه آتش وجود دارد بعد از مدت زمانی به علت بسته بودن درب‌ها و پنجره‌ها اكسیژن مورد نیاز برای سوختن كاهش می‌یابد و در نتیجه ناقص سوزی سوخت آغاز می‌شود. حتی ممكن است در اثر كمبود اكسیژن شعله آتش خاموش شده و كند سوزی ادامه پیدا نماید و مواد نیم سوز می‌تواند محیط را به طور خطرناكی با بخارات و گازهای قابل اشتعال پركند و با رسیدن هوای كافی، بخارات و گازهای قابل اشتعال داغ دچار آتش سوزی ناگهانی و یا حتی انفجار می‌شوند. گاهی اوقات یك گوی آتشین از محل ورود هوا به اتاق به بیرون می‌آید و این به ویژه برای مأموران آتش نشانی كه اتاق‌ها را برای نجات بازماندگان مورد بازرسی قرار می‌دهند بسیار خطرناک است. از این رو باید قبل از ورود به اتاق‌های بسته، آن‌ها را به شكل كنترل شده‌ای تهویه نمود.

حریق در فضاهای بسته

در صنایعی نظیر پالایشگاه‌ها، پتروشیمی، حمل و نقل مواد، تعمیرات کشتی‌ها و مخازن حمل و نگهداری مواد و نظایر این‌ها یكی از مهمترین نقاط حساس و حادثه آفرین محیط‌هایی است كه تحت عنوان فضای بسته نام برده می‌شود و با توجه به درصد بالایی حوادث مرگبار در این فضاها لزوم توجه ویژه به ایمنی این نقاط آشكار می‌شود.

در فضاهای بسته علت آتش سوزی به این عوامل بستگی دارد:

• ترکیبات قابل اشتعال
• گرد و غبارهای قابل اشتعال
• سایر مواد قابل اشتعال

موارد احتیاطی و اقدامات پیشگیرانه

موارد احتیاطی و اقدامات پیشگیری از حریق به شرح زیر است:

• پاک‌سازی مواد قابل اشتعال
• تأمین حداقل لوازم اطفاء حریق
• برطرف كردن كمبود یا ازدیاد اكسیژن
• بررسی و كنترل گردوغبارهای قابل اشتعال
• شناسایی و اندازه گیری گازهای قابل اشتعال
• حفاظ گذاری دهانه‌های باز و آموزش صحیح استفاده از نردبان و..
• بازدید روزانه جهت شناسائی تغییرات احتمالی در شرایط محیط كار

راه‌های اطفاء حریق

روش‌های اطفاء حریق می‌توانند به صورت زیر باشند:

1. سرد کردن: سعی در خنک کردن مواد سوختنی قبل از اینکه آتش به آن‌ها برسد. این می‌تواند به وسیله استفاده از مواد خنک‌کننده مانند آب یا خاک صورت بگیرد.
2. ممانعت از رسیدن سوخت: ایجاد موانع فیزیکی برای جلوگیری از انتشار آتش به سوختنی‌ها. به عنوان مثال، استفاده از پوشش‌ها، شیشه‌ها، درب‌ها و موانع مانند دیواره‌های آتش‌بندی می‌تواند به این منظور مورد استفاده قرار گیرد.
3. قطع کردن: قطع منبع سوخت یا انرژی که می‌تواند حریق را تغذیه کند. این می‌تواند شامل قطع برق، گاز یا منابع حرارتی دیگر باشد.
4. خفه کردن: حاکم شدن بر اکسیژن موجود در منطقه حریق توسط استفاده از مواد خاموش‌کننده مانند خاک، شن، پودر آتش‌نشانی یا گاز‌های خاموش‌کننده مثل دی‌اکسید کربن.
5. هشدار دهنده‌ها: استفاده از سیستم‌های هشداردهنده، مانند آژیر، سیستم‌های اطفاء حریق خودکار، سنسور‌های دود و حرارت و دیگر وسایل هشداردهنده جهت تشخیص زودهنگام حریق و هشدار دادن به افراد در محل قرارگیری است.
6. پیشگیری کننده‌ها: اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای کاهش احتمال وقوع حریق، مانند نصب اتصالات برق و گاز صحیح، استفاده از مواد غیرقابل اشتعال و مرتب کردن و نظم دادن به محیط سکونت و کار.

سخن پایانی

در پایان، به اهمیت اطفاء حریق و ارتقای آگاهی در این زمینه تاکید می‌کنیم. حریق یک تهدید جدی است که باعث از دست رفتن اموال، آسیب به محیط زیست و از همه مهم‌تر، خطرات جانی برای انسان‌ها می‌شود. ما با آشنایی با روش‌ها، ابزارها و پیشگیری‌های مناسب، می‌توانیم به طور مؤثری از حریق جلوگیری کنیم و در صورت بروز، با مهار و اطفاء سریع آن، خسارات را به حداقل برسانیم.